Lòch raát caàn thieát
cho moïi thôøi ñaïi vaø caàn
cho ñôøi soáng haèng ngaøy. Thôøi
coå,
lòch giuùp cho con ngöôøi
hoaïch ñònh vieäc caøy caáy vaø
laøm muøa. Coøn trong thôøi
ñaïi vaên minh hieän nay,
lòch coøn ñöôïc thoâng duïng
hôn. Döông lòch maø chuùng
ta ñang duøng laø keát
quaû cuûa quaù trình nghieân cöùu
töø haøng ngaøn naêm qua vaø
döïa treân nguoàn goác
lòch La Maõ coå ñaïi.
Lòch La Maõ duøng aâm
lòch, raát phieàn phöùc vaø hay
laãn loän. Moät naêm chia ra
laøm 12 thaùng vaø trong
vaøi naêm laïi coù moät naêm nhuaän.
Lòch La Maõ goàm coù 7
thaùng 29 ngaøy, 4 thaùng
31 ngaøy, vaø 1 thaùng coù 28 ngaøy,
ñöa toång soá ngaøy
trong naêm leân 355 ngaøy.
Teân 12 thaùng trong moät naêm
La Maõ nhö sau: Martius, thaùng cuûa thaàn
chieán
tranh; Aprilis, thaùng ñaàu
tieân khi coù hoa quaû treân traùi ñaát;
Maius, thaùng cuûa
thaàn Jupiter;Junius, thaùng thöù
naêm; Sextilis, thaùng thöù saùu; September,
thaùng thöù baûy; October,
thaùng thöù taùm; November, thaùng thöù
chín;
December, thaùng thöù möôøi;
Jannarius, thaùng cuûa thaàn Janus vaø Februarius,
thaùng cuûa thaàn Februa.
Vaøo naêm 153 tröôùc
CN, ngöôøi ta môùi chæ ñònh
thaùng gieâng (January) laø thaùng
ñaàu naêm thay cho thaùng
Matius. Daân La Maõ thôøi ñoù hoï
goïi laø "Calends",
ngaøy raèm hoï goïi laø
"Ides". Ngaøy nay, ngöôøi Anh, ngöôøi
Myõ vaø ngöôøi Phaùp
duøng chöõ "Calenda"
ñeå chæ lòch laø do chöõ "Calends"
hoài ñoù maø ra.
Trong thôøi kyø ñaïi
ñeá La Maõ Julius Caesar löu laïi nöôùc
Ai Caäp, oâng ta ñaõ hoïc
ñöôïc lòch ôû
xöù naøy vaø vaøo naêm 47 tröôùc
CN, oâng ta cho söûa laïi lòch. OÂng
môøi nhaø thieân vaên
Sosigenes ñaûm nhaän troïng traùch. Nhaø
thieân vaên khuyeân
ñaïi ñeá neân
duøng lòch Ai Caäp thay cho lòch La Maõ
vaø ñöôïc chaáp thuaän. Lòch
môùi naøy ñöôïc
meänh danh laø lòch Caesar. Moät naêm goàm
coù 365 ngaøy vaø 1/4
ngaøy. Luùc naøo dö
ñuû 24 tieáng ñoàng hoà (phaûi
maát 4 naêm) ngöôøi ta theâm vaøo
moät ngaøy nhuaän.
Naêm 44 tröôùc CN, sau
khi Caesar bò aùm saùt, caùc nhaø laøm
lòch môùi söûa ñoåi
laïi lòch. Cöù 3 naêm
hoï theâm vaøo moät ngaøy nhuaän thay
vì 4 naêm nhö tröôùc. Vì
theá maø daàn daàn
lòch laïi sai leäch ñi.
Ñeán khi ñaïi ñeá
Augustur Caesar baét buoäc phaûi söûa ñoåi
laïi söï sai laàm treân,
baèng caùch boû ñi
ngaøy nhuaän trong khoaûng thôøi gian töø
naêm thöù 8 tröôùc CN
ñeán naêm thöù
8 sau CN, cöù 4 naêm ngöôøi ta laïi
theâm vaøo moät ngaøy nhuaän. Ñeå
töôûng nhôù tôùi
ñaïi ñeá Augustus (thaùng 8). Tröôùc
kia thaùng naøy chæ coù 30 ngaøy,
nay quoác hoäi La Maõ taêng
theâm moät ngaøy thaønh 31 ngaøy ñeå
cho noù baèng
thaùng Julus (thaùng 7) ñaët
theo teân cuûa ñaïi ñeá Julius Caesar.
Ñeán naêm 321 sau CN, ñaïi
ñeá Constantaine ra moät ñaïo duï chia
naêm ra thaønh
töøng tuaàn leã 7 ngaøy
vaø laáy ngaøy chuû nhaät laøm ngaøy
nghæ ñaàu tuaàn ñeå ñi leã
chuùa. Vieäc choïn löïa
naøy döïa vaøo lyù do, moät soá
hoïc giaû döïa theo saùch "Saùng
theá kyù" thì haønh
tinh chuùng ta ñöôïc chuùa thieát
laäp trong saùu ngaøy, coøn ngaøy
thöù 7 laø ngaøy nghæ.
Moät soá hoïc giaû khaùc thì cho raèng,
soá ngaøy trong tuaàn laø
döïa theo soá haønh tinh,
thuûy tinh, kim tinh, moäc tinh, thoå tinh, Maët
traêng vaø
Maët trôøi (hoài ñoù
xem Maët trôøi laø moät haønh tinh).
Maëc daàu tuaàn
leã ñaõ laøm cho lòch giaûm ñi,
nhöng cuõng ñem laïi sö baát tieän
gheâ gôùm. Moât naêm
seõ coù 52 tuaàn leã 7 ngaøy, töùc
toång soá ngaøy trong naêm 364
ngaøy vaø luoân luoân
coøn soùt laïi moät ngaøy neáu laø
naêm thöôøng vaø laø hai ngaøy
neáu laø naêm nhuaän.
Vì vaäy, lòch La Maõ baét ñaàu
baèng nhöõng ngaøy khaùc nhau.
Ví duï nhö naêm naøy
ngaøy moàng moät thaùng gieâng nhaèm
vaøo ngaøy chuùa nhaät,
thì naêm tôùi ngaøy
moàng moät thaùng gieâng seõ nhaèm
vaøo ngaøy thöù hai. Ñuùng ra
laø moät naêm coù 365
ngaøy vaø 1/4 ngaøy, nghóa laø 365,242199
ngaøy hay 365
ngaøy, 5giôø, 48phuùt.
Lòch Caesar tính naêm daøi hôn 11 phuùt..
Sau nhieàu theá kyû,
toång soá 11 phuùt naøy
seõ trôû thaønh nhieàu ngaøy vaø
söï sai leäch naøy caøng lôùn
hôn.
Naêm 1582, Ñöùc
Giaùo Hoaøng Gregory thöù 13 quyeát ñònh
söûa ñoåi lòch laïi cho
phuø hôïp vôùi
caùc muøa. Ngaøi cho môøi nhaø
toaùn hoïc Clavius vaø nhaø thieân vaên
kieâm vaät lyù hoïc Luigi
Ghiraldi ñaûm traùch coâng vieäc naøy.
Hoï thaáy lòch
Caesar luùc naøy ñaõ
sai leäch 10 ngaøy. Ñeå söûa laïi
cho ñuùng, hoï bôùt ñi 10 ngaøy
treân lòch Caesar vaø ñeå
cho ngaøy 15 thaùng 10 naêm 1582 theo keà ngaøy
4 thaùng
10 naêm 1582. Ñeå traùnh
söï sai laàm laàn naøy luaät naêm
nhuaàn cuõng thay ñoåi.
Trong tröôøng hôïp
nhöõng naêm theá kyû,töùc laø
nhöõng naêm taän cuøng baêng oo thì
chæ nhöõng naêm naøo
chia ñuùng cho 400 môùi laø naêm
nhuaän.
Ví duï: 1600, 1700, 1800, 1900
Lòch cuûa Giaùo
Hoaøng Gregory thöùù 13, vaãn ñöôïc
duøng cho ñeán ngaøy nay...